تقلب علمی در ایران در قالب خرید و فروش پایاننامههای دورههای دانشگاهی و کارهای پژوهشی ابعاد گستردهای یافته و مراجع رسمی از این وضع آگاه هستند اما تاکنون نتوانستهاند برای مبارزه با آن راه کاری پیدا کنند.
وبسایت خبری "فرارو" روز شنبه (۹ اسفند) گزارش مفصلی از گسترش "فساد علمی" در ایران منتشر کرده است. فرارو مینویسد در ماههای گذشته بحث گسترش فساد و تقلب علمی در مراکز دانشگاهی به موضوع و معضل بزرگ تبدیل شده است. موضوع، پس از افشای سرقتهای علمی چند استاد برجسته رشته فلسفه دانشگاههای معتبر کشور برجستهتر شده است.
با وجود بازتاب گسترده این سرقتها و افشای جسته و گریخته دیگر فسادهای علمی در مجامع دانشگاهی و برخی شبکههای اجتماعی، وزارت علوم و مراجع رسمی همچنان در این باره سکوت کردهاند. این گزارش میگوید، ظاهرا مراجع رسمی به خوبی از میزان فساد علمی در کشور اگاه هستند اما تاکنون نتوانستهاند برای مبارزه با آن راه کاری پیدا کنند.
دکتر حسن حسینی، استاد جامعهشناسی دانشگاه تهران به فرارو گفته است، نتیجه یک پژوهش در این باره که توسط او و یکی از دانشجویانش تهیه شده نشان میدهد که پدیده تقلب علمی در قالب پایاننامه نویسی و کارهای پژوهشی سالهاست در جامعه ایران گسترش یافته است.
این استاد به افزایش بیسابقه مراکز تهیه پایاننامه در تهران و شهرستانها اشاره کرده و گفته است: «در تهران و شهرستانها موسسات مشاوره آموزشی و پژوهشی تاسیس شدهاند که کار پژوهشی تولید میکنند. تا به حال ۲۶ مرکز مشاوره پژوهشی و آموزشی در حوالی میدان انقلاب شناسایی شدهاند که در این تحقیق با آنها گفتوگو شده است.»
طبق تحقیق دکتر حسینی و دانشجویش، قیمت تولید مطالب علمی در مقاطع و رشتههای گوناگون، متفاوت است. به عنوان مثال پایاننامه مهندسی و فنی در مقطع کارشناسی ارشد ۴ تا ۱۰ میلیون و در مقطع دکترا ۱۲ تا ۱۷ میلیون تومان، پایاننامه پزشکی ۵ تا ۷ میلیون، پایاننامه دکترای علوم انسانی ۶ تا ۱۲ میلیون و مقالات "موسسه اطلاعات علمی" (ISI) از دو میلیون تومان به بالا قیمت دارند.
خریداران اصلی پایاننامهها چه کسانیاند؟
بیشتر خریداران تولیدات موسسات فروش پایاننامهها را دانشجویان دانشگاههای "پیام نور" و "آزاد" و تعداد کمتری از آنها را دانشجویان دانشگاههای معتبری مانند دانشگاه تهران و بهشتی تشکیل میدهند. افرادی که این کارهای علمی را تولید میکنند نیز عمدتا فارغالتحصیلان ارشد یا دکترای دانشگاههای آزاد و پیام نور هستند که در دوران دانشجویی خود، افراد زبدهای از نظر تحصیلی بودهاند.
طبق تحقیقات دکتر حسینی، برخی از موسساتی که محتوای علمی تولید میکنند، تحت عنوان مشاوره تحصیلی و پژوهشی و دارای مجوز هستند. تعدادی از این موسسات نیز مجوز ندارند، اما میگویند کار ما غیرقانونی نیست، چون قانونی برای منع تولید متون علمی وجود ندارد: «در واقع در ایران به این دلیل که در هیچ حوزهای قانون کپیرایت رعایت نمیشود، در بحث تولیدات علمی نیز این اصل رعایت نمیشود.»بیشتر بخوانید: نجفی: جلوی کمیتگرایی را در آموزش عالی میگیریم
اما دلایل ایجاد و گسترش موسسات تولید پایاننامه و کارهای پژوهشی چیست؟ دکتر حسینی در این باره به فرارو گفته است: «یکی از دلایل این است که کلاسهای دانشگاهی ما توان آموزش صحیح همه افراد را ندارند. اگر از این کلاسها افرادی بیرون میآیند که توان تولید پایاننامه، پژوهش، پروپوزال (طرح تحقيق) و... را دارند، پس چرا بقیه افراد نمیتوانند اینکار را کنند؟»
دلیل دیگر به گفته این استاد دانشگاه این است که سیستم آکادمیک ایران هر چه جلوتر آمده، نگاه کمی به آموزش عالی بر نگاه کیفی غلبه پیدا کرده است: «برای مثال در دانشگاه آزاد دادن دو نمره را منوط به انتشار دومقاله در مجلات علمی کردهاند، که این خود کمیشدن آموزش را نشان میدهد. این کمیشدن به عضویت در هیئت علمی نیز کشیده شده است؛ دانشجویی که مدرک و تعداد مقالههای بیشتری دارد، شانس بیشتری نیز برای عضویت در هیئت علمی دارد.»
اما دلایل ایجاد و گسترش موسسات تولید پایاننامه و کارهای پژوهشی چیست؟ دکتر حسینی در این باره به فرارو گفته است: «یکی از دلایل این است که کلاسهای دانشگاهی ما توان آموزش صحیح همه افراد را ندارند. اگر از این کلاسها افرادی بیرون میآیند که توان تولید پایاننامه، پژوهش، پروپوزال (طرح تحقيق) و... را دارند، پس چرا بقیه افراد نمیتوانند اینکار را کنند؟»
دلیل دیگر به گفته این استاد دانشگاه این است که سیستم آکادمیک ایران هر چه جلوتر آمده، نگاه کمی به آموزش عالی بر نگاه کیفی غلبه پیدا کرده است: «برای مثال در دانشگاه آزاد دادن دو نمره را منوط به انتشار دومقاله در مجلات علمی کردهاند، که این خود کمیشدن آموزش را نشان میدهد. این کمیشدن به عضویت در هیئت علمی نیز کشیده شده است؛ دانشجویی که مدرک و تعداد مقالههای بیشتری دارد، شانس بیشتری نیز برای عضویت در هیئت علمی دارد.»